آموزش تکنیک های خلاصه نویسی و نکتهنویسی برای کنکور
خلاصه نویسی و نکته نویسی در سال کنکور برای داوطلبان یک هنر بهشمار میآید. داوطلبی که نتواند نکات مهم را از میان مطالب کتب و جزوات استخراج کند، میان اطلاعات گیر افتاده و گمراه میشود. یادگیری خلاصه نویسی به داوطلبان کنکور این قدرت را میدهد که بتوانند از اطلاعات مفید و مهم بیشترین بهره را ببرند، نکات کلیدی را تشخیص دهند و آنها را در ذهن خود به شکل سازمان یافتهای مرتب کنند و در نهایت یادگیری راحتتری داشته باشند.
در این مقاله، قصد داریم بهترین روشها و نکات خلاصه نویسی و نکته نویسی را در اختیار شما قرار دهیم تا بتوانید در سال کنکور خود مطالب را با نظم بیشتر به خاطر بسپارید.
گام اول؛ شناخت هدف از خلاصه نویسی
درارتباط با خلاصه نویسی، اولین و مهمترین سوالی که وجود دارد، این است که؛ دانشآموز فرآیند خلاصه نویسی خود را با چه هدفی انجام میدهد؟ بسیاری اوقات، زمانی که صحبت از انجام خلاصه نویسی میشود، دانشآموز میگوید که خلاصه نویسیاش را انجام میدهد تا بعداً برای امتحان خود از روی خلاصه نویسی مطالعه داشته باشد و راحتتر از بقیه دیگر حجم زیادی از کتاب را مطالعه نکند.
پس از خلاصه نویسی، زمانیکه به امتحان یا کنکور میرسیم و از داوطلب میپرسیم که دیگر به کتاب یا جزوات خود مراجعه نمیکنی و تنها بر روی خلاصه نویسیهایت میخواهی متمرکز شوی تا بتوانی نتیجه بگیری؟
پاسخ داوطلب در بیشتر مواقع این است که اصلاً و بههیچ وجه! من خلاصه نویسیام را میخوانم، در کنار آن کتابم را هم مطالعه میکنم.
تنها سوال مطرح در این مواقع این است که؛ نوشتن آن خلاصه نویسی به چه کار او آمد، وقتیکه در کنار خلاصه نویسیها، کتاب و جزوات نیز مرور و مطالعه میشوند؟ پس هدف از خلاصه نویسی قبل از انجام آن باید مشخص شود. درغیر اینصورت انجام نکته نویسی و خلاصه نویسی بیهوده خواهد بود، چون قرار نیست به آن متکی شد.
نوع خلاصه نویسی رایج میان داوطلبان؛ درست یا غلط؟
بسیاری اوقات داوطلبان در خلاصه نویسی خود یک شکل عمل میکنند، به عنوان مثال؛ داوطلبی میخواهد مبحثی از درس زیست شناسی یا دینی را مطالعه کند و خلاصه نویسی داشته باشد. زمانی که درس را مطالعه میکند، قسمتها و جملاتی را که در ذهنش است را شروع به نوشتن میکند، گاهاً نیز با نگاه مجدد به کتاب موارد از یاد رفته را مینویسد. درواقع قسمتهایی از درس که از دید خود داوطلب مهم به نظر میرسد را در خلاصه نویسیها، نگه میدارد و مینویسد تا بعداً برای امتحانات مطالعه کند و از آن موارد استفاده کند.
آیا این روش خلاصه نویسی برای کنکور مطلوب است؟
خلاصه نویسی بدون هدف
همانطور که گفتیم، اولین نکتهای که باید در خلاصه نویسی در نظر بگیریم، داشتن هدف و استفاده از خلاصه نویسیها در راستای هدف است، اما در این روش خلاصه نویسی ما در هدف مشخصی از آن استفاده نخواهیم کرد.
کاربرد محدود در امتحانات تشریحی
این روش خلاصه نویسی در امتحانات تشریحی ممکن است کمی به داوطلب کمک کند، زمانیکه داوطلب زمان کافی برای مطالعه دروس را نداشته و میخواهد تنها مطالب را سریع مرور کند. در اینجا خلاصه نویسیهای او میتواند به شکل محدودی برای او مفید باشد.
البته در این باره، صحبت ما وقت نداشتن نیست، هدف ما این است که همه مطالب رو بتوانیم کامل در خلاصه نویسیها، در دسترس داشته باشیم.
استفاده از خلاصه نویسیها به عنوان روشی برای یادگیری مطالب
اتفاقی که در این روش خلاصه نویسیها باید به آن توجه کرد این است که؛ بسیاری اوقات دانشآموزی که در حال خلاصه نویسی است، مبحث مربوط به درس را کامل یاد نگرفته است و قصد دارد با نوشتن خلاصه نویسی و بعداً به آن مراجعه کردن درس را یاد بگیرد.
استفاده از این روش خلاصه نویسی به هیچ عنوان به کار یک داوطلب کنکور نخواهد آمد. مطالعه خلاصه نویسیها به دلیل کمبود زمان یا در موقعیت دیگر خواندن و یادگرفتن درس برای دانشآموز کاربردی نخواهد بود.
مفیدترین روش خلاصه نویسی برای کنکور
برای خلاصه نویسی و نکته نویسی ما باید کاری را انجام دهیم که برای آزمون سراسری مفید باشد و به کار آید. در ادامه اصول خلاصه نویسی مفید را شرح خواهیم داد. (توجه داشته باشید که نظر مشاور کنکور یا مشاور تحصیلی شما میتواند بسیار مفید باشد)
1- چارت کشی یا رسم نمودار درختی
اولین و مهمترین کار در خلاصه نویسی مطلوب، نکته برداری، چارت کشی است که به آن نمودار درختی نیز میگویند.
نحوه انجام چارت کشی در خلاصه نویسی (مثال درس دینی)
فرض کنیم دانشآموزی در درس اول دینی سال دوازدهم میخواهد خلاصه نویسی کند و در قدم اول، نمودار درختی درس اول را رسم کند. درس اول با عنوان “هستی بخش”، در این درس، مشخصاً 4 موضوع داریم، شامل:
- در موضوع اول که دو حدیث و سه آیه وجود دارد و در نمودار درختی مشخص خواهد شد.
در ادامه هر یک از نمودارها، هر حدیث و آیه نیز مستقل و جداگانه در نمودار درختی مشخص خواهند شد.
- در سه موضوع دیگر، مطالبی است که در متن درس قرار داشته و هر یک شرح کاملی دارند.
هر مطلب جداگانه در دسته بندی خود قرار خواهد گرفت.
هر 4 قسمت و موضوع در نمودار درختی مخصوص خود قرار گرفته، احادث مشخص میشوند، تضمینها مشخص میشوند، هر مطلب جداگانه ذکر خواهد شد.
انتخاب مطالب مناسب؛ نه همه موضوعات
البته در این نمودار درختی قرار بر این نیست که همه مطالب کامل نوشته شوند، مثلاً؛ جایی که میگوییم 4 موضوع داریم، همه 4 موضوع را نمیخواهیم کامل در خلاصه نویسی بنویسیم، فقط کلماتی را از آن عناوین یادداشت میکنیم تا بدانیم چه بوده و هر یک بیانگر کدام موضوع است. درارتباط با احادیث، نیاز به نوشتن کل حدیث و معانی و مفهوم نیست، درباره آیات نیز همینطور، نوشتن کامل متن آیه و معنی آن در خلاصه نویسی لزومی ندارد.
پس در نکته نویسی یا رسم نمودار درختی کاری که قرار است انجام دهیم، نوشتن یک سری کلمات است که میدانیم هر یک از کلمات درباره کدام موضوع است و آن را کامل یاد میگیریم.
امکان تکمیل محتوا در هر نمودار درختی
رسم نمودار درختی و چارت بندی در هر درس باید بهگونهای انجام شود که در مطالعات بعدی هر چقدر که خواستیم نمودار را کامل کنیم، جا برای کامل کردن مطالب و نمودار وجود داشته باشد.
تاثیر چارت کشیهای منظم بر مطالعه و انگیزه دانشآموز
نمودارهای درختی و نکته نویسی در هر خلاصه نویسی، هر قدر که منظمتر و با سلیقهتر طراحی شوند. از خودکارهای رنگی استفاده شود و مرتبتر باشد، هم برای مطالعه مفیدتر است هم انگیزه کافی را برای مرور دروس در داوطلب ایجاد خواهد کرد.
فایده چارت کشی در خلاصه نویسی چیست؟
1- تثبیت مطالب در حافظه:
با پیاده سازی این روش، دانشآموز ما بار اول درس را کامل مطالعه کرده است، برای بار دوم نمودار درختی را رسم کرده و اگر دفعههای بعد بخواهد درس را مطالعه کند، کاری که انجام میدهد این است که؛ نمودار درختی را بررسی میکند و کلمات انتخابی از هر موضوع کاملاً در حافظه او ثبت شده است. اگر مواردی را به یاد نیاورد، با کمک کتاب درسی موضوع اول را برای خودش یادآوری میکند، حدیث را به یاد میآورد و با کمک کتاب نکات تاریک پیدا میشوند.
نتیجه گرفتن در آزمونها:
زمانیکه تکرارهای زیادی صورت گیرد، باعث میشود که نمودار درختی در حافظه داوطلب جا بگیرد و هیچ وقت فراموش نکند، سر امتحان نیز اگر به موضوعی برخورد کند که به این درس مرتبط است، کل نمودار و حاشیهها آن در ذهنش پیدا خواهد شد و میتواند از آن استفاده کند.
کاربرد رسم نمودار درختی در خلاصه نویسی دروس مختلف
چارت کشی در همه دروس کاربرد دارد. در درسهای زیست شناسی، شیمی، دینی و دیگر درسها کاربرد زیادی دارد.
خلاصه نویسی درس زیست شناسی
رسم نمودار درختی در درس زیست شناسی خیلی کاربرد دارد. به عنوان مثال؛ اگر دانشآموزی از سال دهم، فصل قلب را مطالعه میکند، گفتار به گفتار و در هر گفتار، موضوع مطالب را طبقه بندی میکند و در هر موضوع شاخههای مختلف و در هر شاخه مطالب خاص و نکات را کاملاً بررسی و به آنها توجه میکند. این فرآیند در یادگیری درس بسیار کمک میکند و درس در حافظه دانشآموز کاملاً باقی میماند.
خلاصه نویسی دروس عمومی
در این دروس داوطلب باید ابتدا لغات را در هر یک یاد بگیرند، سپس قواعد هر یک را بیاموزند و در نهایت ترجمه متون. در دروس عمومی کار خاصی نباید برای خلاصه نویسی یا نوشتن نکات انجام شود، معمولاً جزوات قواعد و لغات باید تمرین شود. چون امتحان این دروس تشریحی است، خیلی به حاشیهها و نکات ریزتر نیاز نیست پرداخته شود.
ادبیات فارسی:
یادگیری دستور و آرایه در درس ادبیات فارسی کافی است. بقیه موارد معنی لغات و معنی شعر و نثر را که باید با تکرار و تمرین به آن بپردازند.
عربی:
در درس عربی نیز ابتدا لغات، سپس قواعد مربوط به هر مبحث و در نهایت مهارتهای ترجمه متون درسها
خلاصه نویسی دروس رشته انسانی
اکثر درسهای دانشآموزان رشته انسانی بهگونهای است که باید از نمودار درختی استفاده کنند. رسم نمودار درختی برای خلاصه نویسی در همه درسهای رشته انسانی است و میتوانند برای همه دروس از آن بهره بگیرند.
2- نوشتن برگ فرمول برای برخی دروس محاسباتی
رسم نمودار درختی یا چارت کشی اطلاعات در همه دروس کاربردی نیست. در دروسی مثل ریاضیات یا فیزیک ما دیگر احتیاجی به خلاصه نویسی و برگ نکته برداری نخواهیم داشت، بهجای نمودار درختی از برگ فرمول استفاده خواهیم کرد. برگ فرمول در دروس ریاضی و فیزیک باید فصل به فصل، تمامی فرمولها را شامل شود.
فواید استفاده از برگ فرمول
بهتر است برگ فرمولی که استفاده میکنیم، هر زمان که میخواهیم مسائل مربوطه را حل کنیم، کنار دست ما باشد و به تقویت و ثبت اطلاعات در حافظه تصویری ما کمک کند. بسیاری از دانشآموزان فرمولهای مرتبط با هر مبحث را میدانند، اما همراه داشتن برگ فرمول در حل سوالات و نگاه به فرمولها، موجب تثبیت آنها در حافظهشان خواهد شد.
دروس رشته ریاضی فیزیک
داوطلبان رشته ریاضی در هر یک از سه سال متوسطه دوم، باید برگ فرمول داشته باشند.
هندسه:
در درس هندسه یک یادآوری که باید بکنیم این است که؛ در هندسه باید صورت قضایا را حتماً یک برگ صورت قضایا برای هر یک از سالهای دهن، یازدهم و دوازدهم داشته باشند.
3- هایلایت کردن مطالب در خلاصه نویسی
یکی از سوالات مکرر داوطلبان در خلاصه نویسی یا نکته نویسی این است که آیا میتوانیم مطالب و جملات را هایلایت کنیم؟ پاسخ این است که بله، میتوان مطالب را هایلایت کرد اما باید دانست چگونه و به چه اندازه.
هدف از هایلایت کردن مطالب درسی
هایلایت کردن یعنی جزوات یا کتابهای درسی را که میخوانیم، قسمتهایی را که فکر میکنیم اهمیت دارند و مهماند را با یک رنگ دیگر مشخص میکنیم یا زیر آنها خط میکشیم.
چگونه متن درسی را درست هایلایت کنیم؟
در هایلایت کردن باید یاد بگیریم که یک جمله را کامل هایلایت نکنیم. تعدادی از کلمات را در جمله که به یکدیگر ربط دارند و مهم هستند را هایلایت کنیم. هایلایت کردن کلمات مهم نیز در حافظه ما خیلی بهتر و قشنگتر قرار میگیرد. هایلایت کردن مطالب تنها محدود به کتاب درسی نیست. هایلایت کتابهای تست و کمک آموزشی با روش درست بسیار کارآمد خواهد بود.
4- زمان مناسب برای نکته نویسی پس از مطالعه کامل
پس از یک بار مطالعه پاراگراف درس خاص نباید شروع به خلاصه نویسی کرد. نکته برداری یا رسم نمودار درختی زمانی باید انجام گیرد که کل درس برای ما و در ذهن ما جا افتاده باشد، پس از اینکه مطلب در ذهن ما جا گرفت، میدانیم که چه میخواهیم و نمودار درختی آن را رسم میکنیم، درواقع رسم نمودار درختی همزمان با دومین بار مطالعه درس است نه دفعه اول مطالعه.
5- قسمتهای مهم درس، مهم نیست!
دانشآموزان هنگامی که برای کنکور نکات را یادداشت میکنند، باید یادشان باشد که قسمتهای مهم اصلاً مهم نیست! هنگام نکته نویسی باید در کتاب، جزوه و یا تستها بگردند و اطلاعاتی که غیرمهم هستند را پیدا کنند و آن مطالب را مشخص، هایلایت و یادداشت کنند. پاورقی کتب، نمودار یا اشکال کتاب یکسری مطالبی را دارند که به ظاهر مهم نیستند اما همین دادهها هستند که در کنکور مطرح میشوند. پس در یک جمله بخواهیم بگوییم؛ مطالب مهم، مهم نیستند، غیرمهمها، مهماند.
اهمیت خلاصه نویسی برای کنکور و دانشآموزان کنکوری
با انجام خلاصه نویسی و روشهای انجام آن، حافظه تقویت میشود. هر بار که به خلاصه نویسی مراجعه میشود و مطالعه صورت میگیرد، نوشتهها در خلاصه نویسی در حافظه دانشآموز ثبت و باعث بهتر عمل کردن حافظه بلند مدت میشود و مطالب در حافظه بیشتر و طولانیتر باقی میمانند. با هر بار نگاه کردن به چارت کشی و نمودار درختی یا برگ فرمول، حافظه تصویری و بینایی از طریق رویت برگه تقویت خواهد شد. حواس لامسه نیز در افزایش حافظه کمک میرساند. هر یک از این عوامل به خودی خود در یادگیری داوطلب کنکور موثر است.
عدم ضرورت برای داشتن دفتر خلاصه نویسی
دانشآموزان علاقمند هستند که نکات خاص در درسهای متفاوت را همیشه یادداشت کنند. این مطالب خاص باید حاشیه نویسی شوند. در کتاب درسی، کتاب کمک آموزشی، جزوات و یا دیگر منابع نکات بهتر است نکتههای خاص در همان قسمت درس و مبحث مربوطه نوشته شود. دفتر جداگانه برای نوشتن نکات لازم نیست و دانشآموزان نباید اطلاعات مهم هر مبحث را در آن ثبت کنند.
خلاصه نویسی داوطلب؛ افزایش یادگیری شخصی
دانشآموزان نباید از برگههای خلاصه نویسی که دیگران نوشتند، خلاصههای چاپ شده و هر خلاصهای که توسط خود داوطلب نوشته نشده است، استفاده نکنند. استفاده از این نکته برداریها حافظه داوطلب را تخریب میکند و هیچ کمکی در جهت یادگیری بهتر و نتیجه گرفتن نخواهد کرد. نکته برداریها و نمودارهای درختی که خود دانش آموز نوشته و با آنها تمرین داشته و به کارگیری آن به داوطلب کمک بسیاری خواهد کرد.
چه زمانی باید از خلاصه نویسیها استفاده کنیم؟
نکتهای که باید بدانیم این است که؛ خلاصه نویسی و نکته برداری که انجام دادیم را هر زمان که آزمون داریم باید برگه نمودار درختی یا برگه فرمول را نگاه انداخته و مرور داشته باشیم، اینها مواردی است که برای آزمونها آنقدر نگاه و بررسی میکنیم که حتی در حافظه تصویری برای ما ماندگار شود.
ارزش خلاصه نویسی سالها گذشته؛ مفید یا ناکافی؟
نکته نویسی و خلاصه برداری که در سالهای قبل انجام دادیم، به دلیل اهداف متفاوتی که با زمان تحصیل در سال کنکور دارند را نمیتوان استفاده کرد. در آن خلاصه نویسیها تنها نکات مهمی که تصور داشتیم در امتحانات میآیند را مینوشتیم و برای کنکور نمیتواند کاربرد مفیدی داشته باشد. پس توصیه ما به داوطلبان کنکور این است که از خلاصه نویسیهای غیراستاندارد سالهای قبل خود به هیچ وجه استفاده نکنند.
روشهای دانشآموزان برای یادگیری مطالب و نکته برداری | با کمترین ضریب فراموشی
نوشتن حین یادگیری
بسیاری از دانشآموزان هستند که عادت دارند، روند یادگیریشان با نوشتن انجام شود، اگر دانشآموزی است که با نوشتن یاد میگیرد، مثلاً یک پاراگراف را میخواند، پس از خواندن مطالب میخواهد که هر آنچه که خوانده است را برای خودش بنویسد. اسم این عمل خلاصه نویسی نیست، اما کار بدی هم نیست. بلکه کار خوبی در یادگیری درسها برای آن داوطلب است. هدف دانشآموز این نیست که بعداً از آن نوشتهها استفاده کند و مجدداً آنها را بخواند، هدفش این است که همان لحظه با نوشتن آن پاراگراف درس را یاد بگیرد. مانعی در انجام این کار برای داوطلبین وجود ندارد، هر داوطلبی که با این روش مطالعه میکند، این کار را برای یادگیری بهتر انجام دهد.
تیتر نویسی یک پاراگراف مشخص
روشی دیگر که گاهی اوقات دانشآموزان انجام میدهند و کار بسیار خوبی هم هست، این است که؛ یک پارگراف را میخوانند، برای اینکه متن آن پاراگراف را در حافظهشان به خاطر بسپارند، چند کلمه یا چند موضوع را تیتر نویسی میکنند و آنها را در حاشیه آن پاراگراف یادداشت میکنند و یا در برگهای مینویسند و روی متن پاراگراف قرار میدهند. درواقع با هر بار دیدن آن کلمات، میدانند که در آن پاراگراف مشخص باید به آن چند کلمه و موضوع توجه کنند، توضیح دهند یا یادآوری کنند تا در ذهنشان آن مفاهیم را بدانند.
این روشها برای داوطلبین بسیار موثر است و به تثبیت اطلاعات در ذهن آنها کمک میکند.
جمع بندی
انجام خلاصه نویسی در سال کنکور برای دسته بندی مطالب و منظم کردن ذهن برای یادآوری هر یک از موضوعات اهمیت زیادی داشته و هر داوطلب باید روش انجام خلاصه نویسی و نکته نویسی را برای کنکور بداند تا با انبوه اطلاعات مواجه نشده و بتواند هر درس و مبحث را بهینه سازی کند تا با منابع مفیدتر روبهرو باشد. ما در پانسیون مطالعاتی و یا در اردوی مطالعاتی نوروز تمامی موارد ذکر شده را با رعایت جزئیات اجرا میکنیم.
خلاصه مقاله
مقاله حاضر به بررسی عمیق و کامل اهمیت خلاصه نویسی در زمینه آمادگی برای کنکور میپردازد. در مقاله به تشریح اهمیت خلاصه نویسی در بهبود عملکرد داوطلبان کنکور اشاره داشته و نکات کلیدی مهمی را برای اجرای موفق این مهارت را مورد بحث قرار داده است. از جمله موضوعات مورد بررسی؛ مفیدترین روش خلاصه نویسی، راهکارهای ارائه شده برای هر درس در هر رشته و تاثیر آن بر حافظه و یادگیری دانشآموزان است. این مقاله، داوطلبان را به توجه به خلاصه نویسی به عنوان یک هنر و مهارت موثر تشویق میکند و نشان میدهد که چگونه میتوان از آن بهرهبرداری کرد تا در آزمون کنکور به عملکرد برتری دست یافت.
پاسخ به سوالات متداول شما
آیا خلاصه نویسی برای همه دروس در کنکور به یک روش انجام میشود؟
برای دروس تشریحی ما نیاز به رسم نمودار درختی و چارت کشی اطلاعات داریم اما در دروس محاسباتی مانند؛ فیزیک و ریاضی نیاز به برگ فرمول و نوشتن همه فرمولها داریم.
چگونه میتوان در هر مرحله از مطالعه، خلاصه نویسی را به کار برد؟
در اولین مرحله مطالعه و یادگیری نباید خلاصه نویسی را انجام داد. خلاصه نویسی در دومین دفعه مطالعه و زمانی که تمامی مباحث یادگرفته شده است، باید خلاصه نویسی را انجام داد.
آیا در خلاصه نویسی همه مطالب درسها را خلاصهتر یادداشت میکنیم؟
در نمودار درختی قرار بر این نیست که همه مطالب کامل نوشته شوند، مثلاً؛ جایی که میگوییم 4 موضوع داریم، همه 4 موضوع را نمیخواهیم کامل در خلاصه نویسی بنویسیم، فقط کلماتی را از آن عناوین یادداشت میکنیم تا بدانیم مربوط به کدام موضوع است.
خلاصه نویسی چه فایدهای در یادگیری دارد؟
با انجام خلاصه نویسی مطالب در حافظه ماندگارتر شده و حافظه تصویری نیز تقویت شده.
آیا خلاصه نویسی سالهای گذشته میتوانند مفید باشند؟
اهدافی که برای نوشتن خلاصهنویسیها در سالهای گذشته مطرح بود، با هدف استفاده آن در کنکور متفاوت بوده و نمیتواند برای آزمون سراسری کاربردی باشند.