بهترین روش مطالعه زیست شناسی کنکور
تمام کسانی که برای کنکور تجربی آماده میشوند از اهمیت درس زیست شناسی مطلع هستند. زیست شناسی تأثیرگذارترین درس در کنکور تجربی است و روش مطالعه آن پیچیدگیهای خاص خودش را دارد. داوطلبین رشته تجربی بدون برنامه برای مطالعه این درس عملاً هیچ موفقیتی را در کنکور کسب نمیکنند.
وقتی مهارت مطالعه زیست شناسی را بلد نباشید و بخواهید این درس را صرفاً براساس اطلاعات حفظ شده مرور کنید، از همین حالا قید موفقیت در کنکور تجربی را بزنید. اما برعکس اگر در روش مطالعه و اصول درس خواندن زیست شناسی حرفهای باشید و مطالب آن را مفهومی یاد بگیرید، ماجرای کنکور تجربی را جور دیگری سپری خواهید کرد.
در این مقاله از گروه یاوران دانش قصد داریم تا روش مطالعه زیست شناسی را بررسی کرده و از بایدها و نبایدها در این درس استراتژیک کنکوری صحبت کنیم.
درس زیست شناسی در یک نگاه
بدون تردید زیست مهمترین درس برای داوطلبین رشته تجربی است. این درس بالاترین ضریب را در تراز سنجی امتحانات نهایی دارد. از طرفی بالاترین تأثیر را در نتایج کنکور تجربی میگذارد. به این ترتیب هم در مرحله امتحانات نهایی پایه یازدهم و دوازدهم و هم در کل ساختار کنکور تأثیرگذارترین درس برای کسب ترازی بالاتر است.
ساختار درس زیست شناسی به کلی با دیگر دروس متفاوت است. این درس ترکیبی از مطالب حفظی و مفهومی است که در بخشهایی از مطالب درسی آن کمی مسئله قرار دارد. این گوناگونی در مطالب درسی، روش مطالعه زیست شناسی را سخت و پیچیده میکند. چرا که دانش آموزان عملا با درسی چند وجهی روبهرو هستند.
از طرفی در این درس میان پایههای دهم، یازدهم و دوازدهم ارتباطاتی وجود دارد. به شکلی که اگر دانشآموز به خوبی زیست شناسی پایه یازدهم را یاد نگرفته باشد، احتمالاً در درک مفاهیم زیست پایه دوازدهم با مشکل مواجه میشود. تمامی شکلها و تصاویر و آزمایشهای گنجانده شده در کتابهای زیست شناسی مهم هستند.
در تمامی امتحانات زیست شناسی اعم از امتحان نهایی و یا کنکور تعداد زیادی سوال ترکیبی طراحی میشود و تمرکز بر این سبک طراحی سوال در تمامی آزمونها بسیار زیاد است. این سؤالات به شکلی هستند که دانشآموز قادر نیست تا صرفاً با حفظ کردن مطالب درسی آنها را به درستی متوجه شده و پاسخی داشته باشد. بنابراین درک مفاهیم در زیست شناسی بحث کاملاً جدی است.
مطالعه زیست شناسی با الگوی دسته بندی مطالب
وقتی با درسی روبهرو هستید که هم حفظ کردنی و هم مفهومی و حتی مسئلهای است، دیگر نمیتوانید آن را به مانند دیگر دروس متکی بر حفظ کردن مطالب مطالعه کنید. بلکه لازم است تا برای درس خواندن زیست شناسی استراتژی داشته باشید. در اولین قدم لازم است تا ساختاربندی این درس را درک کرده و مطالب آن را به شکلی دسته بندی کنار هم بچینید.
دسته بندی کردن مطالب درس زیست شناسی به شما کمک میکند که در مطالعه این درس ذهنی منظم، ساختار یافته و هدفمند داشته باشید و حجم زیاد اطلاعات را در فضایی آشفته مطالعه نکنید. اما این دسته بندی در مطالعه زیست شناسی چیست؟
دسته بندی موضوعی زیست شناسی
اگر دانشآموز رشته تجربی هستید، قطعاً میدانید که درس زیست شناسی شما از بخشهای گوناگون زیست جانوری و زیست گیاهی و… تشکیل شده است. بنابراین تفکیک مطالب در این چند فضا انجام میشود. در دسته بندی موضوعی برای مطالعه زیست به ترتیب زیر برنامه ریزی کنید:
- مطالعه کامل ۵ فصل اول زیست شناسی پایه دهم به همراه ۴ فصل اول زیست شناسی ترم یک پایه دوازدهم را به طور کامل انجام دهید. تمامی مطالب و مفاهیم درس زیست شناسی در این فصلها از پایه دهم و دوازدهم مرتبط به یکدیگر هستند.
- در گام بعدی بر مطالعه زیست گیاهی متمرکز شوید. احتمالاً میدانید که مطالب و مفاهیم زیست گیاهی در زیست شناسی سال دهم فصل ۶ و ۷ و زیست شناسی سال یازدهم فصل ۸ و قسمت کوچکی در زیست پایه ۱۲ قرار دارد. مفاهیم و مطالب قید شده در تمامی این فصول از پایه دهم و یازدهم و مقدار کوچکی از پایه دوازدهم در زیست گیاهی مرتبط با یکدیگر هستند.
- در مرحله سوم دسته بندی مطالعه زیست شناسی میتوانید مفاهیم و مطالب زیست جانوری از فصول ۱ تا ۷ پایه یازدهم و تمام ترم دوم زیست شناسی سال دوازدهم که شامل فصلهای ۵، ۶، ۷ و ۸ میشود را مطالعه کنید.
تفکیک مطالب و مفاهیم زیست شناسی در این سه گروه باعث میشود تا در مطالعه این دروس از نظم کافی برخوردار باشید. حالا مطالب مرتبط با یکدیگر را مطالعه میکنید و میتوانید مفاهیم را طبقه بندی شده یاد بگیرید. این دسته بندی برای درس خواندن زیست شناسی به شما کمک میکند که در پاسخ به سوالات ترکیبی و مفهومی زیست توانمندتر باشید.
اولویت موضوعی فصول | پایه | دوازدهم |
---|---|---|
1 | پنج فصل اول دهم | چهار فصل اول دوازدهم(ترم یک) |
2 | فصل 6 و 7دهم+فصل 8 و 9 یازدهم | — |
3 | فصل 1 تا 7 یازدهم | فصل 7،5،6و8 دوازدهم(ترم دوم) |
روش مطالعه زیست شناسی (7 مرحله)
پس از دسته بندی مطالب درسی حالا وقت آن است که هر فصل از زیست شناسی را کامل و با تمام جزئیات مطالعه کنید. دقت کنید که مطالب زیست شناسی به ظاهر حفظ کردنی هستند، اما در باطن هر فصل مفاهیم و ارتباطات بسیار زیادی وجود دارد. برای روش مناسب مطالعه زیست شناسی در هر فصل برای درک کامل مفاهیم و ارتباطات برنامه زیر را توصیه میکنیم:
یک روخوانی سریع از کل فصل
در اولین اقدام یک بار کل فصل زیست شناسی را بدون دغدغه درک مفاهیم روخوانی کنید. عنوان فصل، سرتیترهای هر فصل، سرتیترهای هر گفتار، مباحث اصلی، شکلها و… را در یک نگاه مطالعه کنید. این نگاه لزوماً روخوانی آشفتهای نیست و در عین حال نیازی نیست تا در مفاهیم فصل غرق شوید.
بلکه قرار است تا با این روخوانی همین اول ماجرا دیدگاه کلی نسبت به تمام فصل پیدا کنید. خلاصه با این روخوانی سریع متوجه میشوید که آن فصل راجع به چه موضوعی در زیست شناسی است و شامل چه مفاهیمی است و در کل چه ساختاری دارد.
مطالعه دقیق و خط به خط مطالب فصل
در مرحله دوم وقت آن است که بر مطالب و مفاهیم آن فصل زیست شناسی مسلط شوید. بنابراین حالا وقت آن است که دست به کار شده و با تمام جزئیات خط به خط آن فصل را با دقت مطالعه کنید. در این مرحله از درس خواندن زیست شناسی نباید هیچ شکل، جدول و حتی پاورقی را کنار بگذارید. همه چیز مهم است و باید با تمرکز هر موضوع از مطالب نوشته شده تا شکلهای ترسیم شده هر فصل را با دقت مطالعه کنید.
در این میان بهتر است تا کلمات مهم کلیدی را با هایلایت علامت گذاری کنید. به هیچ عنوان جملات هایلات نشوند. به این شکل هر گفتار از فصلهای زیست شناسی را تمام کنید.
هر گفتار را ذهنی اما کتاب باز مرور کنید
در پایان هر گفتار لازم است تا پاراگراف به پاراگراف آن را در ذهن خود مرور کنید. البته کتاب باز مرور کنید، به شکلی که اگر جایی از متن و مفاهیم را به یاد نیاوردید، بتوانید مطلب را از طریق مراجعه به کتاب ادامه دهید. به همین روش ادامه دهید تا هر گفتار در فصلهای زیستشناسی تمام شوند.
در پایان میتوانید گفتار بعدی را آغاز کنید. در گفتار بعدی نیز همان روش یعنی مطالعه خط به خط مطالب و هایلایت کردن کلمات و عبارات مهم را انجام داده و سپس کتاب باز مرور ذهنی کنید. به این ترتیب گفتار به گفتار جلو میروید تا یک فصل از درس زیست شناسی را تمام کنید.
تست زنی فصل مطالعه شده
در مرحله چهارم از مطالعه زیست شناسی زمان تست زنی است. اما فقط باید در همان فصل که در حال مطالعه آن هستید، تست زنی کنید. برای تست زنی نیز باید استراتژی درستی داشته باشید. بهترین برنامه آن است که تستهای مضرب ۳ آن فصل را ۱۰ تا ۱۰ تا و بدون در نظر گرفتن زمان پاسخ دهید.
در پایان حتماً هر ده تست پاسخ داده شده خودتان را تحلیل و بررسی کنید. در تحلیل تستها نیز دقیق و موشکاف باشید. هر تست را جداگانه تحلیل کرده و چرایی پاسخ را بررسی کنید و با دقت ارزیابی کنید که چرا پاسخ شما غلط شده و یا چرا نتوانستهاید به آن تست پاسخ بدهید. به همین شکل تمام تستهای مضرب 3 یک کتاب تست را در همان فصل تمام کنید.
مطالعه جزوه و یا درسنامه ها
در برنامهریزی درس خواندن زیست شناسی پس از پایان مرحله تست زنی و انجام تحلیلها حالا میتوانید از مطالب ذکر شده در جزوه معلم و یا درسنامه کتابهای کمک آموزشی استفاده کنید. سبک مطالعه جزوه معلم و یا درسنامه همچنان مانند مرحله دوم است. یعنی مطالب را پاراگراف به پاراگراف با دقت مطالعه کنید و کلمات مهم و کلیدی را هایلایت کرده و در پایان هر گفتار نیز مادامیکه جزوه و یا درسنامه پیش روی شما است، یک مرور ذهنی داشته باشید.
تستهای ضریب 3+۱ را بزنید
در پایان مطالعه خط به خط با جزئیات کامل جزوه معلم و یا درسنامه ها، لازم است تا دوباره تست زنی کنید. البته در این مرحله از سبک تستزنی 3+1 استفاده کنید. در این مرحله نیز همچنان دغدغه زمان نداشته باشید و تستها را با فراغ خاطر پاسخ دهید، اما تا حد ممکن سریع باشید. البته به همان روش باید تحلیل تستها را انجام دهید.
مرحله تکمیل یادگیری
در این مرحله از درس خواندن زیست شناسی وقت آن است که تمام دانستههای خود را یک کاسه کرده و حالا همه مفاهیم را با جزئیات دوره کنیم. در این مرحله به سراغ یک سوم از تستهای باقیمانده میرویم و آنها را پاسخ میدهیم. با این تفاوت که حالا رویکردمان زماندار است. در این مرحله سبک تست زنی الگوی کاملاً کنکوری دارد.
دیگر از مطالعه عمیق هر فصل مطمئن هستیم و لازم است تا مقدار تسلط خود را با چالش زمان ارزیابی کنیم. پس تست زنی نهایی با در نظر گرفتن محدودیت زمانی است. نتایج تست زنی را به درصد محاسبه کرده و در حاشیه کتاب مینویسیم. در عین حال هر سوالی که پاسخ ندادهایم و یا پاسخ اشتباه دادهایم را هایلایت زرد کرده تا بعدها مشخص باشد که در کدام تست مشکل داشتیم.
بهترین روش زمان بندی در تست زنی زیست شناسی
برای درس خواندن زیست شناسی درک مفاهیم و تسلط بر مطالب حفظ کردن کتاب کافی نیست؛ بلکه باید از مهارت کافی برای تست زنی در زمان مناسب برخوردار شویم. به هر حال کنکور چالش تست زنی در مدت زمان محدود است و لازم است تا در هنگام مطالعه زیست شناسی مهارت کافی مدیریت زمان را یاد بگیرید.
لزوماً قرار نیست تا در همان ابتدای آغاز برنامه مطالعه زیست شناسی تستها را در مدت زمان خیلی کوتاه پاسخ دهید. بهتر است اولین برنامههای تستزنی با زمانبندی در بازههای بلند برنامه ریزی شود. مثلاً برای مطالعه زیست شناسی در ترم اول مدت زمان پاسخدهی هر تست را ۸۰ ثانیه در نظر بگیرید. در ترم دوم که تجربه و مهارت بالاتری دارید، میتوانید مدت زمان پاسخدهی هر تست را تا بازه استاندارد ۶۰ ثانیه کاهش دهید.
تحلیل سوالات و اهمیت آن در مطالعه زیست شناسی
مرحله تست زنی در برنامه درس خواندن زیست شناسی صرفاً یک آزمون بیبرنامه نیست. قرار نیست تا فقط تست بزنید و در نهایت پاسخهای درست و غلط را چک کرده و درصد بگیرید. بلکه لازم است تا در پایان هر مرحله تست زنی چه زمانبندی شده و یا بدون زمانبندی برای تحلیل عملکرد خود اقدام کنید.
بدون تحلیل عملکرد در مرحله تست زنی هیچ دستاوردی نخواهید داشت. زیرا بازخورد از داشتهها و نداشتههای خود ندارید و در همان سطح باقی میمانید. برای ارتقاء مهارت تست زنی باید کاملاً حرفهای هر مرحله تست زنی را تحلیل کنید. رعایت دو نکته برای تحلیل تست زنی الزامی است:
نکته اول: اهمیت شکل ها در تحلیل پاسخ تستها
شکلها در مطالعه زیست شناسی و تحلیل تست زنی اهمیت بالایی دارند. از این رو لازم است تا با جزئیات کامل ارتباط متن با شکل و یا ارتباط شکل با متن را در نظر گرفته و بررسی کنید. در کل لازم است تا متنهای زیست شناسی را جدا از شکلها و تصاویر کتاب مطالعه نکنیم، بلکه باید این دو در کنار هم مطالعه شوند. از طرفی صرفاً با نگاه کردن به شکلهای کتاب دید تفهیمی به آنها پیدا نخواهید کرد.
بهترین تکنیک این است که خودتان شکلها را ترسیم کرده و تمامی جزئیات را در آن بنویسید. حتی تمامی تستهایی که در شکل کتاب مشخص نشده اما در متن کتاب قید شده است را حالا در شکل ترسیم شده خودتان بیاورید.
نکته دوم: خلاصهنویسی در زیستشناسی ممنوع است
چطور میخواهید برای درسی که خط به خط آن مهم است و طراحان سوال میتوانند از هر خط و یا هر شکل آن سوال مفهومی طراحی کنند، خلاصه نویسی کنید؟ خلاصه نویسی خطر کمارزش نشان دادن برخی از بخشهای کتاب را به دنبال دارد. چرا که ممکن است بعدها برای مرور مجدد فصلها به همین مطالب خلاصه شده استناد کنید و این در حالی است که برای زیست شناسی بخش مهم و غیر مهمی وجود ندارد.
همه بخشها و همه پاراگرافها و حتی خط به خط مطالب به یک اندازه مهم هستند. بنابراین هرگز در هنگام درس خواندن زیست شناسی و تحلیل پاسخ تستها خلاصه نویسی نکنید.
توصیه برای دانشآموزان قوی
دانش آموزان قوی برای هر چه مسلطتر شدن بر مفاهیم کتاب زیست شناسی باید از حداقل ۲ منبع متفاوت تست زنی استفاده کنند. سبک مطالعه زیست شناسی برای دانش آموزان قوی تا حدودی با دیگر دانش آموزان متفاوت است. این دانش آموزان سطح تسلط نسبی بر مفاهیم کلی کتاب را دارند و در فاز مقدماتی مطالعه زیست شناسی به شرایط ایدهآل رسیدهاند.
تکیه بر یک منبع تستی و کمک درسی هیچ دستاورد جدیدی برای آنها به همراه ندارد و گویی در همان سطح خود درجا میزنند. این دانش آموزان برای جلوگیری از درجا زدن و ارتقاء مهارتها لازم است تا از چندین منبع تستزنی استفاده کنند.
در گام بعدی، سؤالهای تستی در آزمونهای آزمایشی برگزار شده در آن سال را کار کنند. حتی اگر فرصت کافی در اختیار دارند، برای مطالعه و بررسی سؤالات تستی آزمونهای آزمایشی سالهای قبل نیز اقدام کنند.
به عنوان مثال اگر دانشآموزی قوی برای شرکت در آزمونهای گزینه ۲ اقدام کرده، بهتر است که سوالات تستی زیست شناسی طرح شده در دیگر آزمونهای آزمایشی معتبر از قبیل سنجش، گاج و یا قلمچی را کامل حل کرده و پاسخ نامهها را تحلیل کند.
برنامه هفتگی برای مطالعه زیست شناسی
بدون تردید زیست شناسی مهمترین درس برای آزمون علوم تجربی است. اما آیا لازم است تا داوطلبین این درس را روزانه مطالعه کنند؟ قاعدتاً این طور نیست و نیازی نیست تا هر روز هفته برای مطالعه فصلهای مختلف این درس اقدام کنید. بهترین برنامهریزی درس خواندن زیست شناسی برای ۳ الی ۴ روز در هر هفته است.
از طرفی تستزنی محدود درس زیست نوعی برنامهریزی مخرب است. بارها دیدهایم که برخی از دانش آموزان در برنامهریزی عجیب و مخرب روزانه اما محدود تستهای درس زیست شناسی را کار میکنند. مثلاً روزی ۱۰ تست زیست شناسی میزنند. واقعاً چطور میخواهید برای آمادگی یک آزمون خاص و بزرگ دست به کارهای کوچک و محدود و پراکنده بزنید؟
تستزنی محدود روزانه نوعی سبک درس خواندن پراکنده است که جز آشفتگی اطلاعات و دانستهها دستاورد دیگری ندارد. این آشفتگی اطلاعات مخرب و گیج کننده است. در کل به یاد داشته باشید که هر بار مطالعه زیست شناسی در مدت زمان کافی حداقل ۷۰ دقیقه انجام شود. بازههای مطالعاتی کمتر از این مقدار سبک درس خواندن پراکنده است که ذهن شما را آشفته و مطالب را نامنظم میکند.
توصیه برای بهترین برنامه ریزی درس خواندن
بهترین برنامهریزی درس خواندن زیست شناسی، مطالعه در ۳ الی ۴ روز از هفته برای بازههای ۲ و یا ۳ تا ۷۰ دقیقه است. این سبک مطالعه اول از همه باعث میشود تا در طول هفته برنامههای درسی متنوع داشته باشید و برای دیگر دروس وقت کافی کنار بگذارید. درثانی باعث میشود تا از مطالعه عمیق زیست شناسی خسته نشوید و همچنان علاقمند به این درس بپردازید.
در نهایت نیز برای نظم بخشیدن به مطالعه عمیق و سازنده زیست شناسی مفید و کامل و کافی است و در گام پایانی برای باقی ماندن اطلاعات مفاهیم در حافظه بلند مدت نقش سازندهای دارد.